Theo kết luận điều tra, bà Trương Mỹ Lan và đồng phạm đã phát hành 25 gói trái phiếu khống, không có tài sản đảm bảo. Tổng giá trị 25 gói trái phiếu này đến nay còn dư nợ hơn 30.081 tỉ đồng của hơn 35.000 nhà đầu tư.
Gần 2.500 nhân viên được đào tạo về trái phiếu
Kết luận điều tra cho thấy, ông Võ Tấn Hoàng Văn với vai trò là tổng giám đốc điều hành SCB đã phê duyệt việc hợp tác với Công ty chứng khoán Tân Việt TVSI để triển khai giới thiệu sản phẩm trái phiếu tại 239 chi nhánh Ngân hàng SCB.
Để thúc đẩy việc mua trái phiếu, SCB còn tiến hành hình thức đào tạo tập trung với gần 2.500 nhân viên gồm chuyên viên tư vấn, giao dịch viên, kiểm soát viên, phó giám đốc, giám đốc chi nhánh.
Trong số này, giao dịch viên - những nhân viên tại quầy giao dịch và chuyên viên tư vấn chiếm phần lớn - tổng cộng 2.000 người. Điều này khớp với lời kể của các nạn nhân của trái phiếu với BBC rằng, họ được các giao dịch viên chào mời sản phẩm trái phiếu nhưng lại dùng lối nói lập lờ là "gói tiết kiệm linh hoạt 31 ngày".
Từ vùng, đơn vị kinh doanh tới các nhân viên đều được quảng bá về cơ chế phân bổ hoa hồng khi giới thiệu trái phiếu.
Theo kết luận điều tra, SCB sẽ nhận được phí giới thiệu từ các hoạt động chào mời khách hàng mua trái phiếu. Đơn cử, phí giới thiệu trái phiếu Công ty An Đông là 0,083% trên số dư mà nhà đầu tư do Ngân hàng SCB giới thiệu nắm giữ trái phiếu Công ty An Đông tại cuối ngày 25 hàng tháng trong năm.
Ngoài phản ánh từ những trái chủ bị hại, BBC còn phỏng vấn được một nhân viên Ngân hàng SCB đã nghỉ việc. Người này thừa nhận rằng, việc đào tạo của ngân hàng về trái phiếu đều có kịch bản sẵn các tình huống, hướng dẫn nhân viên tư vấn xoáy vào lãi suất cao và mang tính an toàn.
Máy của bạn không hỗ trợ nghe xem
Theo kết luận điều tra của Bộ Công an, trước thời điểm ngày 7/10/2022, Hội sở Ngân hàng SCB chưa tiếp nhận bất kỳ phản ánh nào từ khách hàng và các đơn vị kinh doanh về việc cán bộ nhân viên nào làm sai quy trình, nội dung đã được hướng dẫn, đào tạo để đẩy nhanh việc giới thiệu trái phiếu nhằm chạy theo doanh số, tiền thưởng hoa hồng.
Dữ liệu thống kê phản ánh ý kiến của khách hàng qua các kênh tiếp nhận cho thấy đa phần khách hàng than phiền về việc thanh toán lãi trái phiếu chậm, các vấn đề phát sinh khi bán trái phiếu trước hạn, thời gian nhận được tiền bán trái phiếu chậm.
Đáng chú ý, Ngân hàng SCB có nhận được một vài phản ánh của khách hàng bị nhầm lẫn trái phiếu doanh nghiệp là sản phẩm tiết kiệm. Tuy nhiên, theo Bộ Công an, các trường hợp này đã được Ngân hàng SCB liên hệ để giải quyết triệt để và thỏa đáng cho khách hàng.
Bên cạnh đó, ngày 15/12/2020, Ngân hàng SCB đã ban hành Thông báo số 13855/TB-TGĐ.20.00 về việc chấn chỉnh công tác giới thiệu khách hàng tham gia sản phẩm đầu tư trái phiếu đảm bảo đúng quy trình.
Đã về hưu được gần sáu năm, bà Nga có một số tiền dành dụm được sau nhiều năm làm lụng cũng như được con cháu, chị em cho và gửi nhờ, tổng cộng số tiền là khoảng 500 triệu. Bà lâu nay vẫn thường gửi tiết kiệm tại ngân hàng SCB gần nhà nên cũng tiếp tục bỏ số tiền đó vào tài khoản tiết kiệm của mình.
Nhưng khoảng tháng 8/2022, bà Nga được nhân viên của SCB chi nhánh số 44 Ngô Thì Nhậm, Hai Bà Trưng, Hà Nội tư vấn rằng ngân hàng mới ra mắt gói tiết kiệm linh hoạt, rút tiền và nhận lãi suất cao hơn gửi có kỳ hạn.
Cũng như bao nhiêu nạn nhân "sập bẫy" trong vụ mua trái phiếu của An Đông, Quang Thuận, bà Nga không hề hay biết mình đã đặt bút ký ủy nhiệm chi để mua trái phiếu, chứ không phải là gửi tiết kiệm.
"Tôi không hiểu trái phiếu An Đông là gì cả. Nhân viên nói với tôi rằng gói gửi tiết kiệm lãi suất cao là sản phẩm của SCB và có thể rút tiền sau 31 ngày mà vẫn có lãi. Tôi tin tưởng SCB là ngân hàng top 10 uy tín Việt Nam nên đồng ý gửi. Họ cho tôi ký vào rất nhiều giấy tờ, nhiều hơn thường lệ, nhưng chỉ đưa phần cuối mỗi tờ, chỗ ký tên và bảo mình ký chỗ họ đánh dấu," bà Nga thuật lại với BBC.
"Sau đó, tôi nhận được hợp đồng thì lại thấy bên nhận tiền là Công ty CP chứng khoáng Tân Việt, tôi mới hỏi cậu tư vấn viên thì họ vẫn nói là sản phẩm của SCB, tôi cũng nghĩ có hợp đồng trong tay thì cất đi thôi, không còn lo nghĩ gì," bà Nga nhớ lại.
Ngày 7/10/2022, khi Chủ tịch Chứng khoán Tân Việt, thành viên HĐQT độc lập SCB là ông Nguyễn Tiến Thành đột ngột qua đời thì bà Nga nhận được điện thoại từ các tư vấn viên của chi nhánh SCB ở Ngô Thì Nhậm nói trên.
"Cậu tư vấn viên gọi và nói tôi rằng ông Thành bị đột tử và hiện có nhiều tin đồn tiêu cực về SCB, kêu tôi đừng nghe. Tới hôm sau, tôi ra SCB thì được phát tờ thông báo của Ngân hàng Nhà nước kêu gọi người dân yên tâm, bình tĩnh nên tôi cũng đi về.
"Sau đó, sự việc vỡ lỡ ra, người ta kéo đến SCB và nói việc gửi tiết kiệm nhưng thực chất là mua trái phiếu thì cậu tư vấn viên lúc ấy mới bảo để cậu ấy xem hồ sơ của tôi. Xong cậu ấy bảo đây không phải sản phẩm SCB mà là trái phiếu An Đông mà, tôi mới nói rằng chính nhân viên ngân hàng tư vấn gói tiết kiệm linh hoạt của SCB chứ tôi làm gì biết An Đông nào.
"Họ mới mở hợp đồng ra và chỉ cho tôi chữ viết tắt ADC gì đó, tôi hỏi tiếp sao cháu nói với cô rằng đây là gửi tiết kiệm mà thành ra trái phiếu là thế nào. Cậu này mới bảo tôi cứ bình tĩnh, rằng sẽ chịu trách nhiệm nhưng tôi nói chỉ muốn lấy lại tiền mà thôi. Cậu tư vấn viên ấy bảo vậy thì cháu bán thử xem có ai mua thì cô lấy lại tiền được không," bà Nga kể lại với BBC.
Tháng 10/2023, bà Nga đã đến cơ quan công an để làm đơn khiếu nại và nhận được giấy xác nhận rằng đơn của bà đã được tiếp nhận. "Họ nói tôi cứ về nhà, chờ đến khi công an gọi lên lấy lời khai thì đem theo tất cả chứng từ, hợp đồng lên."
Tổng cộng số tiền mà bà Nga gửi tiết kiệm nhưng biến thành trái phiếu An Đông là 500 triệu đồng với mã HD 185-003389/FLEX.ADC-2019.1/HĐMB. Đây là một trong những mã trái phiếu mà trái chủ đã được Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an xác định là bị hại trong vụ án.
Nguồn hình ảnh, Nhân vật cung cấp
Bà Bảo Ngọc ở Hải Phòng cũng có trải nghiệm tương tự. Bà nói với BBC rằng, cho tới khi ông Nguyễn Tiến Thành đột tử và bà Trương Mỹ Lan bị bắt thì mới "té ngửa" rằng số tiền gần 1,5 tỷ đồng bà bỏ vào SCB là trái phiếu chứ không phải khoản tiết kiệm.
Những video bà Ngọc cho BBC xem đều cho thấy mọi giao dịch đều diễn ra tại ngân hàng, do nhân viên SCB phụ trách và không có bên thứ ba là công ty An Đông hay Quang Thuận.
"Nhân viên nói rằng đây là sản phẩm tiết kiệm gửi linh hoạt, 31 ngày là có thể rút được tiền mà không bị mất lãi, giống như gửi tiết kiệm có kỳ hạn. Họ nói rằng đây là hệ sinh thái của ngân hàng, là sản phẩm như tiết kiệm không rủi ro gì. Rồi mình ủy nhiệm chi cho họ làm hợp đồng. Nếu tôi biết là trái phiếu thì từ đầu sẽ không tham gia," bà Ngọc nói với BBC.
Bị cáo Trương Mỹ Lan cho rằng số tiền này là của bản thân cho nhóm Công ty Tuần Châu mượn, song phía SCB lại cho rằng đây là tiền của ngân hàng này.
Bị cáo Trương Mỹ Lan, cựu Chủ tịch HĐQT Tập đoàn Vạn Thịnh Phát tại toà.
Ngày 22/11, phiên tòa xét xử phúc thẩm bị cáo Trương Mỹ Lan và 47 bị cáo khác ở giai đoạn 1 vụ án xảy ra tại Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB) và các đơn vị, tổ chức liên quan tiếp tục với phần tranh luận.
Trong phần tranh luận bổ sung, bị cáo Trương Mỹ Lan đề cập đến khoản tiền hơn 6.000 tỷ đồng mà bà đã cho Tập đoàn Tuần Châu mượn. Theo bị cáo Lan, mối quan hệ giao dịch giữa bà và Tập đoàn Tuần Châu của ông Đào Hồng Tuyển, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn, được thực hiện thông qua các hợp đồng chuyển nhượng cổ phần và dự án.
Cụ thể, ông Đào Anh Tuấn (con trai ông Tuyển) cùng hai công ty thuộc Tập đoàn Tuần Châu, là Công ty TNHH Âu Lạc Quảng Ninh (gọi tắt Công ty Âu Lạc) và Công ty CP T&H Hạ Long (gọi tắt Công ty T&H Hạ Long), đã nhận từ phía bà Trương Mỹ Lan tổng cộng 6.095 tỷ đồng, bao gồm hai khoản tiền riêng biệt.
Khoản tiền thứ nhất là 3.179 tỷ đồng, do ông Đào Anh Tuấn nhận được từ thỏa thuận chuyển nhượng 70,59% cổ phần của Công ty T&H Hạ Long cho phía Trương Mỹ Lan với giá 1.411 tỷ đồng. Số tiền còn lại là 1.768 tỷ đồng, các bên đang thảo luận để đối trừ vào các khoản mà bà Trương Mỹ Lan có nghĩa vụ thanh toán theo thỏa thuận khung.
Khoản tiền thứ hai là 2.916 tỷ đồng, do Công ty Âu Lạc và Công ty T&H Hạ Long nhận từ 5 công ty của bà Trương Mỹ Lan thông qua 5 thỏa thuận khung hợp tác và chuyển giao tài sản. Tài sản chuyển giao bao gồm 243 căn nhà liền kề thuộc hai dự án Khu biệt thự Morning Star và Khu biệt thự Hoàng Long, tương ứng với 9 sổ đất đã được thế chấp để đảm bảo khoản vay của các công ty này tại SCB.
Tổng cộng, Công ty Âu Lạc và Công ty T&H Hạ Long đã sử dụng 32 giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để đảm bảo cho 32 khoản vay. Bản án sơ thẩm tuyên buộc Công ty T&H Hạ Long và Công ty Âu Lạc Quảng Ninh phải nộp lại số tiền 6.095 tỷ đồng để đảm bảo nghĩa vụ bồi hoàn cho bị cáo Trương Mỹ Lan trong toàn bộ vụ án.
Liên quan đến giao dịch này, bị cáo Trương Mỹ Lan cho biết đã hợp tác với Tập đoàn Tuần Châu từ năm 2016. Khi bắt đầu hợp tác, bị cáo đã kêu gọi khoảng 60 nhà đầu tư nước ngoài tham gia, đồng thời thuê các đơn vị tư vấn thiết kế quốc tế để nghiên cứu và phát triển các dự án tại phường Tuần Châu, TP.Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, với mục tiêu biến các dự án này thành những công trình mang tầm quốc tế.
Bị cáo Lan cho hay, để kêu gọi được nhà đầu tư nước ngoài, bị cáo đã sử dụng tiền của Vạn Thịnh Phát và tiền vay mượn từ bạn bè để cho Tập đoàn Tuần Châu mượn nhằm đầu tư xây dựng hạ tầng. Trong suốt 6-7 năm qua, bị cáo đã chi một khoản tiền lớn để thuê các đơn vị tư vấn và thiết kế phát triển dự án.
Cũng theo bị cáo Lan, số tiền hơn 6.000 tỷ đồng mà bị cáo chuyển cho Tập đoàn Tuần Châu là của bị cáo, không liên quan đến SCB. Nếu SCB cho rằng số tiền này là của ngân hàng thì cần phải có chứng cứ rõ ràng. Các tài sản mà Công ty T&H Hạ Long và Công ty Âu Lạc Quảng Ninh đang thế chấp tại SCB là từ ông Đào Anh Tuấn, người đã nể mặt bị cáo và cho SCB mượn nhiều tài sản để tái cơ cấu ngân hàng.
Trước đó, SCB đề nghị tòa xem xét 3 vấn đề lớn liên quan đến nhóm Công ty Tuần Châu. Cụ thể, SCB đề nghị tòa xem xét khả năng ngân hàng này sẽ chịu thiệt hại số tiền hơn 6.000 tỷ đồng. Đồng thời, SCB yêu cầu tòa chấp nhận kháng cáo, buộc Công ty T&H Hạ Long và Công ty Âu Lạc nộp lại số tiền 6.000 tỷ đồng cho SCB để khắc phục hậu quả của vụ án giai đoạn 1, thay vì chuyển sang xử lý ở giai đoạn 2.
Đại diện SCB cũng cho rằng, nhóm Công ty Tuần Châu đã sử dụng 28 quyền sử dụng đất để thế chấp cho các khoản vay của 25 công ty tại SCB. Tổng nghĩa vụ nợ mà các quyền sử dụng đất này đang đảm bảo đến giữa tháng 10/2022 là 29.100 tỷ đồng. Song, 28 giấy chứng nhận quyền sử dụng đất này được hạch toán thành 23 mã tài sản trên hệ thống quản lý dữ liệu của ngân hàng. Tuy nhiên, bản án sơ thẩm chỉ quyết định giao quyền quản lý và xử lý 8/23 mã tài sản cho SCB để khắc phục hậu quả vụ án.
Đối với 15/23 mã tài sản còn lại (tương ứng với 20 quyền sử dụng đất), đây là tài sản đảm bảo cho nghĩa vụ nợ của 19 công ty tại SCB với tổng số nợ đến giữa tháng 10/2022 là 20.300 tỷ đồng. Do đó, SCB đề nghị tòa chấp nhận kháng cáo, giao quyền quản lý và xử lý 15 mã tài sản này (tương ứng với 20 quyền sử dụng đất) của nhóm Công ty Tuần Châu nhằm khắc phục hậu quả của vụ án.
Cuối cùng, SCB phản đối việc bản án sơ thẩm tách các vấn đề liên quan đến quan hệ tín dụng và thế chấp giữa nhóm Công ty Tuần Châu và SCB để giải quyết thành một vụ án dân sự riêng. Ngân hàng cho rằng việc này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của SCB. Theo SCB, các vấn đề này cần được xử lý chung trong phạm vi vụ án hình sự, thay vì tách riêng để giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự.
